ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ

Τα Αρχοντικά της Ύδρας χτίστηκαν στα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα, εποχή οικονομικής ευμάρειας και ακμής για το νησί (χάρη στο εμπόριο και στη ναυτιλία) και φέρουν στοιχεία γενοβέζικης αρχιτεκτονικής, ενώ ταυτόχρονα είναι στενά συνδεδεμένα με την ένδοξη ιστορία της Ύδρας.

Οι πλούσιοι πλοιοκτήτες, έχοντας ταξιδέψει πολύ, θέλησαν “να εισαγάγουν” στην Ύδρα τα χαρακτηριστικά μιας Ευρωπαϊκής Αρχιτεκτονικής, ώστε να ενταχθούν κι εκείνοι στον τρόπο ζωής της Δυτικής μεγαλοαστικής κοινωνίας.

Έτσι τότε, χτίστηκαν μεγαλοπρεπή οικήματα, τα περισσότερα των οποίων ήταν συγκεντρωμένα σε περίοπτες θέσεις. Τα Αρχοντικά αυτά υψώνονται επιβλητικά μέχρι και σήμερα και εντυπωσιάζουν με τον όγκο και την μεγαλοπρέπεια τους.

Εξωτερικά ήταν λιτά και απέριττα, εσωτερικά όμως συγκρίνονταν με γενοβέζικα αναγεννησιακά αρχοντικά, καθώς διέθεταν σπάνιες ανέσεις, φημισμένα και πολυτελή έπιπλα, χαλιά, οικιακά σκεύη και διακοσμητικά αντικείμενα, ενθύμια φερμένα από λιμάνια της Δύσης και της Ανατολής, που έδιναν μεγαλοπρέπεια στα επιβλητικά Αρχοντικά με την εξαιρετική τους κατασκευή και ποιότητα.

Τα Αρχοντικά της Ύδρας διατηρούν πολλά από τα στοιχεία των απλών κατοικιών, αλλά λόγω του όγκου τους θυμίζουν φρούρια στην εξωτερική τους όψη. Είναι πέτρινα με κεραμοσκεπές και συνήθως λόγω του επικλινούς εδάφους, τριώροφα ή τετραώροφα και φτιαγμένα με γκρίζα πέτρα της Ύδρας ή από το νησάκι Δοκός.

Η παράδοση μας πληροφορεί ότι οι Γενοβέζοι κυρίως αρχιτέκτονες που έφερε αρχικά στην Ύδρα η οικογένεια “Τομπάζη”, είναι οι εμπνευστές των πολυώροφων πέτρινων κατοικιών που θυμίζουν με τη συμμετρική διάταξη των κατόψεων, τα κεντρικά χολ, τις ωραίες μαρμάρινες σκάλες, τις εσωτερικές αυλές και τις τοξωτές λότζιες, τα αναγεννησιακά παλάτια της Βόρειας Ιταλίας. Τα αρχοντικά αυτά χτίστηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα στις αρχές του 19ου αιώνα, έμοιαζαν πολύ μεταξύ τους και ήταν χτισμένα συνήθως σε απότομες λοφοπλαγιές, έχοντας συνήθως δύο καλούς ορόφους και άλλους δύο βοηθητικούς με κουζίνες, κελάρια, αποθήκες στέρνες και δωμάτια προσωπικού.

Η επίσημη είσοδος ήταν στον ψηλότερο όροφο, αλλά πάντα υπήρχαν και άλλες προσβάσεις στα κατώτερα επίπεδα, διαμορφώνοντας έτσι ένα ενδιαφέρον πλέγμα από αυλές και σκάλες, μαζί με μαρμαρόγλυπτες “πορτοσές” και επιβλητικά ξύλινα θυρόφυλλα. Ρυθμικές σειρές παραθύρων οργανώνουν τις όψεις των δύο καλών ορόφων και οι μεγάλες κεραμοσκεπείς τετράρριχτες στέγες δίνουν το παράδειγμα για όλα τα άλλα νέα κτίσματα. Αυτό έδωσε τελικά στο νησί την ενιαία γοητευτική πολύχρωμη εικόνα του.

Τα περισσότερα από αυτά τα σπίτια διέθεταν εξωτερική σκάλα που κατέληγε στον από πάνω όροφο. Τα δωμάτια τους είναι μεγάλα, ψηλοτάβανα, με καμάρες, με ανάγλυφη εσωτερική διακόσμηση, τοιχογραφίες, γιρλάντες, γεωμετρικές συνθέσεις στα μαρμάρινα δάπεδα, θυρώματα και ζωγραφιστά ξύλινα ταβάνια. Τα πορτοπαράθυρα τους είναι συνήθως χρώματος γκρι, κεραμιδί, λευκό ή μπλε ενώ υπάρχουν και λευκά περιγράμματα στα παράθυρα.

Υπήρχαν χωριστά δωμάτια για τους άνδρες και τις γυναίκες, μεγάλη σάλα, ένα μικρό δωμάτιο όπου βρισκόταν το εικονοστάσι, ειδικός χώρος για το κάπνισμα του ναργιλέ ενώ οι βοηθητικοί χώροι βρίσκονταν συνήθως έξω από το κυρίως σπίτι.

Στο νησί υπάρχουν περίπου 30 αρχοντικά του 18ου αιώνα και 300 καπετανόσπιτα, από αυτά ξεχωρίζουν τα Αρχοντικά των Παύλου και Λάζαρου Kουντουριώτη, Tομπάζη, Tσαμαδού, Kριεζή, Bούλγαρη, Mπουντούρη… κάποια απ’ αυτά έχουν μετατραπεί σε μουσεία, άλλα αγοράστηκαν από ιδιώτες και λίγα διατηρούνται από απογόνους των παλιών οικογενειών.

Στην Ανατολική πλευρά του λιμανιού μπορείτε να δείτε το Αρχοντικό του Λαζάρου Τσαμαδού, τη σημερινή Σχολή Εμποροπλοιάρχων, που κρατάει ζωντανή τη ναυτική παράδοση της Ύδρας και το Αρχοντικό του Κριεζή, όπου στεγάζεται σήμερα το Γηροκομείο.

Πάνω από την προκυμαία δεσπόζει η ιστορική οικία του Λάζαρου Κουντουριώτη, που λειτουργεί σήμερα ως παράρτημα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. Χτισμένη σε σχήμα Π, βαμμένη με φυσική ώχρα και επιπλωμένη με τον «καλό οντά» στα βορειοανατολικά, μας επιδεικνύει το δωμάτιο όπου περνούσε τον περισσότερο χρόνο του ο Λάζαρος Κουντουριώτης και άλλα ενδιαφέροντα δωμάτια, όπως το εικονοστάσι δίπλα στην είσοδο κι εκείνο για το κάπνισμα του ναργιλέ.

Στη Δυτική πλευρά της πόλης μπορείτε να δείτε το ιστορικό Αρχοντικό του Φραγκίσκου Βούλγαρη, μετέπειτα Οικονόμου-Μύρικλη, νυν Αδαμάντιου Πολέμη, ένα από τα σημαντικά Αρχοντικά του 1800, στο οποίο σήμερα στεγάζεται η Villa Hydrea. Εχει ανατολίτικα στοιχεία, όπως τα ξυλόγλυπτα ταβάνια σε ρυθμό οθωμανικού ροκοκό. Ξεχωρίζουν επίσης η μαρμάρινη κρήνη στην αίθουσα χορού με το πατάρι για τους μουσικούς και οι ελαιογραφίες ναυτικών θεμάτων. Το Αρχοντικό πλαισιώνουν μεγάλα ξύλινα παράθυρα που βλέπουν όλο το λιμάνι, όπως και οι όμορφες βεράντες.

Στη Δυτική πλευρά της πόλης μπορείτε να δείτε το τετραώροφο Αρχοντικό του Τομπάζη σε ιταλικό ύφος, που έχτισαν ο Μανώλης Τομπάζης και η σύζυγός του Ξανθή Σαχίνη, το οποίο ανήκει από το 1936 στη Σχολή Καλών Τεχνών και λειτουργεί σαν παράτημα της. Σήμερα τα δωμάτιά του λειτουργούν ως ξενώνες για εκκολαπτόμενους καλλιτέχνες που έρχονται να παλέψουν με τα χρώματα και τους μαγικούς όγκους της Υδρας. Οι σκεπές και οι ξύλινες πόρτες στο εσωτερικό είναι καινούργιες και το σαλόνι του επάνω ορόφου με τις μαλτεζόπετρες στο δάπεδο θεωρείται το πιο αυθεντικό του δωμάτιο. Στο ταβάνι έχουν διασωθεί οι τέσσερις γωνίες και ο κεντρικός ρόδακας. Οι σκεπαστές του λότζιες είναι μοναδικές.

Πίσω από τα Αρχοντικά του Βούλγαρη και του Τομπάζη, πάνω στο λόφο με οχυρωματικό χαρακτήρα ανάμεσα στα πεύκα και καταπληκτική θέα, στέκει το Αρχοντικό που έχτισε ο Γεώργιος Κουντουριώτης, ένας από τους μεγαλύτερους πλοιοκτήτες της Υδρας και ενεργός πολιτικός κατά την Επανάσταση. Αργότερα το κληρονόμησε ο εγγονός του Παύλος Κουντουριώτης, ναύαρχος κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους και πρώτος Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας. Καθένα από τα παράθυρά του, αν ανοίξει, καδράρει τέλεια το τοπίο, σαν έργο τέχνης που άλλοτε απεικονίζει τη θάλασσα και άλλοτε τον γραφικό οικισμό. Σήμερα λειτουργεί σαν Μουσείο της νεότερης ιστορίας της Ύδρας.

Στην ίδια περιοχή βρίσκονται και τα Αρχοντικά του Καλλέργη – Βότση, νυν Δάκη Ιωάννου και του Οικονόμου, καθώς και άλλα παλιά Αρχοντικά κάποιων ακόμη ιστορικών προσώπων, που μετατρέποντας τα εμπορικά καράβια τους σε πολεμικά έχασαν μεγάλες περιουσίες, αλλά ταύτισαν το όνομά τους με την ανεξαρτησία της Ελλάδας.

«Αν αρχίσεις να παρατηρείς τις λεπτομέρειες, τότε η Ύδρα είναι ανεξάντλητη», λέει ο εικαστικός Δημήτρης Αντωνίτσης, καθώς μπαίνουμε σ’ ένα από τα παλιά Αρχοντικά των Κριεζήδων, μικρότερο σε κλίμακα αλλά πολύ ξεχωριστό για το σεβασμό με τον οποίο το έχει προσεγγίσει ο σημαντικός Αμερικανός καλλιτέχνης Brice Marden (σημερινός ιδιοκτήτης του). Τα τραβηχτά γύψινα γύρω από πόρτες και παράθυρα, τα δάπεδα με τα οχτάγωνα κεραμικά πλακάκια, οι ξύλινες μουσάντρες, ακόμη και το χειροποίητο πορτάκι στο παλιό κοτέτσι έχουν συντηρηθεί με συγκινητική σχεδόν επιμέλεια.

Ο νεοκλασικισμός αγκαλιάζει μεγάλα Αρχοντικά, όπως το Αρχοντικό του Γεωργίου Σαχίνη και της Ελένης Θεοδωράκη, που βρίσκεται πίσω από την ταβέρνα “Ξερή Ελιά”.

Δυτικά της πόλης, έξω από το οικισμό, βρίσκεται επίσης το Αρχοντικό του Μπουντούρη, νυν Καρπίδα, που διαθέτει μεγάλο κήπο και ιδιόκτητο εκκλησάκι.

Το Αρχοντικό των Κριεζήδων πέρα από την πόλη στο δρόμου για το Βλυχό

Στη συνοικία Καλά Πηγάδια υπάρχει το Αρχοντικό του Γκορογιάννη, στο οποίο υπάρχει χαρακτηριστικό σαλόνι μακεδονικού τύπου.

Στην περιοχή των Καμινίων βρίσκεται το Αρχοντικό του Θεοδωράκη (γαμπρού Κριεζή), όπου στεγάζεται σήμερα το Γηροκομείο της Ύδρας.

Μοναδική περίπτωση ανάμεσα στα μεγάλα αυτά οικοδομήματα, το γκρεμισμένο σήμερα σεράι του μπέη Γ. Βούλγαρη, ένα πραγματικό φρούριο και παλάτι μαζί, χτισμένο το 1800 πάνω σε Κωνσταντινοπολίτικο σχέδιο.